Osmanlı Mahkeme Defterlerinde Rize
Gökhan TAŞKIRAN
03 Temmuz 2014
Kadı defterlerinin her konuda tarihe temel kaynak olacağına şüphe bulunmamakla birlikte özellikle şehir tarihleri ve mahalli hayata ait ilmi araştırmaların birinci derecede kaynağı olarak gösterilmektedirler.
Osmanlı Mahkeme Defterleri incelendiğinde sosyal tarihimiz için birçok gerçeğin ortaya çıkmasında, Rize ve civarındaki nüfus hareketliliği, aile yapısı, yer adları, yerleşim mahalleri gibi tarihi, kültürel ve sosyal birçok konuda bilgi vermektedir.
Bu yazımda kadı defterlerinde dikkatimi çeken birkaç kaydı sizlerle paylaşmak istiyorum. Bana ilginç gelen bu kayıtlar umarım sizin de ilginizi çekecektir;
• Rize’deki Orta Cami-i Şerif’in avlusunda bulunan ve Hamide ismi verilen terkedilmiş bebek, Velkü (Erenköy) karyesinden Mustafa Çavuş’un eşi Fâtıma Hatun tarafından sahiplenilmiştir. Ancak Fâtıma Hatun, maddî yönden bebeğe bakacak imkâna sahip olmadığı için, mahkemeye başvurarak nafaka talebinde bulunmuştur. Bunun üzerine Hamide’ye günlük 30 para nafaka tahsis edilmiştir. (1870)
• Rize’de hükümet konağı inşası için ahaliden toplanarak mal sandığına konan para sarf edildiğinden gereğinin yapılmasının istenmiştir. (1 Aralık 1886)
• Rize’nin Kozandanoz (Taşlık) köyünden Kakşioğlu Maksud bin Arslan eşi olan Şahsene bint Abdurrahman’ı nafakasız bırakıp Rusya’ya gitmiş. Şahsene mahkemeye gelerek nafaka talebinde bulunmuştur. Mahkeme de olayın doğruluğu için şahitleri dinlemiş ve gaip eşi üzerine aylık 45 kuruş nafaka takdir etmiştir. (26 Mart 1913)
• Rusya’nın Gersun kasabasında bulunan ve Rize’nin Veyla (Veliköy) Karyesi ahalisinden olan Kopuzoğlu Receb Ali bin Ahmed’in Hristiyanlığı kabul ettiğine dair haberlere dayanılarak Sicill-i Nüfus’ta yapılan değişikliklerin bahsi geçen şahsın müracaatı üzerine aslına çevrilmiştir. (7 Eylül 1898)
• Rize’den Rusya’ya portakal ve kübbad fidanı gönderilmesine ahalinin menfaati bakımından izin verilmemesine karar verilmiştir. (1 Şubat 1895)
• Rize’nin Setoz (Kıbledağı) karyesinden Hanife Hatun, kayınpederi Mağriblioğlu Kürt Mustafa’nın, dokuz sene önce askere giden eşinin kendisine ödünç olarak bıraktığı evi yıktığı ve kendisini evine almayıp oğullarıyla kötü muamelede bulunduğu iddiasıyla, mahkemeye başvurmuştur. (1870)
• Rize kazasına bağlı Anzer karyesinden Yusuf'u öldüren Bayram Ali, Erzurum’da kürek cezasına çarptırılmıştır. (5 Mart 1860)
• Rize kazasına bağlı Salarha Harvel (Yenigüzel) karyesinden olan Havva Hatun, evinin köşesindeki çiviliğe takılı bulunan tüfeğin üzerindeki çamaşırı yıkamak için aldığı sırada, tüfeğin çividen çıkarak ateşlenmesi üzerine, başının arka tarafından vurulmuştur. Bu olaydan 15 saat sonra da vefat etmiştir. (16 Ocak 1870)
• Rize’nin Kalamoz (Akpınar) karyesinde zuhur eden boya madeni imtiyazını talep eden aynı köyden Roboğlu Hurşid’in arzuhali sunulmuştur. (14 Eylül 1901)
• Rize’nin Koruloz (Adacami) karyesinde içinden nehir geçtiği için bir mahalle halkının ayrı bir muhtar tayini talep etmiştir. (27 Eylül 1901)
• Rize’nin Askoros (Engindere) köyündeki evine taarruzla para ve eşyası gasp edilen Yahya oğlu Tevfik’in, şakilerin isimlerine dair verdiği arzuhalin Trabzon Valiliği’ne irsali ve Trabzon Valiliği’nin gerekli tahkikatı yaparak neticeyi bildirmesi istenmiştir. (20 Mayıs 1920)
• Veyla karyeli (Veliköy) Karaalioğlu Mustafa’nın 1286 yılında vefat etmesiyle çocuklarına miras kalan ve yıkılmaya yüz tutan ev, müzâyede yoluyla 500 kuruşa satılmıştır. (1870)
• Rize Hapishanesi’nde mevkuflar tarafından açılan tünelin tamiri için istenen havalenamenin gönderildiği, bir kısım mahpusun başka yerlere naklinin mümkün olmadığı, gerekirse hafif suç erbabından bazısının mülhakat hapishanelerine gönderilebileceğine karar verilmiştir. (19 Nisan 1914)
• Erzurum ahalisinden on iki bin kişinin fakirlikten dolayı Rize’ye göç ettiklerine dair Tercüman-ı Hakikat vesair gazetelerde bir haber görüldüğü ifadesiyle hakikatin bildirilmesi gerektiğine karar verilmiştir. (16 Şubat 1909)
• Rize’nin Kuvalyoz (Çataklıhoca) karyesinden Çomoğlu Salih, avcılık için Batum’da olduğu sırada, Kalyoncuoğlu Yusuf’un gündüz vakti eşi ve kızları evdeyken, evine girip bakır kazan, karavana ve tepsisini gasp ettiğini ifade ederek, şer’i hükümlere göre gerekenin yapılmasını talep etmiştir. (1869)
• Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Lazistan Sancağı’nın Rusya’ya bırakılması üzerine Hopa, Atina ve Rize kazalarının bir araya getirilmesiyle oluşturulan Lazistan Mutasarrıflığı’nın merkezinin Rize’ye nakli talebini havi Hopa ahalisi namına Hüseyin ve rüfekası imzalı telgraf takdim edilmiştir. (23 Kasım 1908)
• Rize’nin Rum cemaatinden Petro Baltacidi adlı şahsın bir hırsızın taarruzuna uğrayarak soyulduğundan bahisle gereğinin yapılmasına dair Rum Patrikliği’nden verilen muhtıra Trabzon Vilayeti’ne takdim edilmiştir. (13 Kasım 1904)
• Rize’nin Veyla karyesi (Veliköy) ahalisinden ve Asâkir-i Bahriye-i Şâhâne çavuşlarından Mehmed Çavuş’un, 1286 yılında, aynı karyeden Süleyman oğlu Reşid’in araziyi miriyyeden bir kıt‘a tarlasını, Ahungöz karyesinden Araboğlu Mustafa yerine, kendisine ferâğ etmesi için, bizzat mahkemede tarlaya ihtiyacı olduğunu ifade etmiştir. (1870)
• Filikasıyla Batum’dan yedi Ermeni’yi getirirken bastırılan ve iki Ermeni’yle birlikte kaçmayı başaran Rizeli Kanbur Mustafa’nın yakalanmasına karar verilmiştir. (19 Şubat 1904)
• Lazistan’ın merkezi Rize’de Seccade dokuyan ve birçok sanatkâr yetiştiren Nadire Hanımın madalya ile taltifine karar verilmiştir. (14 Ekim 1902)
• Rize Rusya konsolosunun limandaki acenta binasına, Rus vapurlarının uğramadığı günlerde bayrak çekmesinin engellenmesine karar verilmiştir. (8 Temmuz 1900)
• Rize’nin Kuriloz (Adacami) karyesinden Fâtıma Hatun, eşi Çolakoğlu Temel’den nafaka hakkı olan bir basma entari ve bir peştamal talebinde bulunmuştur. (1870)
• Rize’deki Rum cemaati çocuklarına mahsus olan ve harap durumda bulunan ibtidai mektebin, eski arsası üzerine yeniden inşa edilmesine karar verilmiştir. (26 Mart 1899)
• Muhtacin ve fukaradan Rizeli Fatma Hatun ve üç çocuğuna mahalli belediye gelirlerinden karşılanmak üzere aylık yirmi dört kuruş maaş tahsis edilmesine karar verilmiştir. (29 Temmuz 1894)
• Rize’ye gideceği öğrenilen Erzurum Rusya konsolosunun, yol güzergâhında kendisine sezdirilmeden takip edilmesi ve gerekli durumlarda bilgi verilmesi gerektiği kararlaştırılmıştır. (18 Eylül 1890)
• Lazistan’ın Mepavri (Çayeli) nahiyesine bağlı Çaçava köyünde tapu ile mutasarrıf olduğu araziyi, başkasına satmasına kardeşlerinin mani olduğuna dair İkinci Daire-i Belediye Serçavuşu Rizeli Mustafa Fazlı’nın arzuhali üzerine ifa edilmiştir. (23 Haziran 1889)
• Rizeli Sağıroğlu Ahmed Reis'in sandalında çıkan ecnebi tuzuna binaen hakkında verilen ilamın suretinin gönderilmiştir. (17 Kasım 1888)
• Rize’de dokunan keten bezlerinin Damga Rüsumu’ndan muaf tutulması konusunda, Maliye Nezareti’nin talimatına göre hareket edilmesi gerektiği belirtilmiştir. (27 Aralık 1869)
• Rize’nin Kafkame (Çağırankaya) karyesinden Seher Hatun, 1287 yılında küçük kızı Cemile’nin bir kıt‘a tarlasını, vasi sıfatıyla seneliği 150 kuruş olmak üzere, beş seneliğine Ardaloğlu Mehmed Çavuş’a kiralamıştır. (1870)
• Rize’nin Romanoz (Hayrat) Mahallesi ahalisinden ve Devlet-i Aliyye tebaasının Rum milletinden olan Yani oğlu Haralam, H. 1287 (M. 1870) yılında Çiklenar karyesinden Salih Reis’e 18.000 kuruş borç vermiştir. 7 gün sonra elinde Salih Reis’in imzasının da bulunduğu borç senedi olduğu hâlde, mahkemeye gelerek Salih Reis’in borcunu ödemekten çekindiğini ifade edip, ödemesi gerektiği hususunda tenbih olunmasını talep eder. Salih Reis borcu ödediğini iddia etse de, iddiası kabul edilmeyerek borcu ödemesi gerektiği belirtilmiştir. (1870)
Yorum Ekleyin
KÖŞE YAZARLARI
Gündem ve diğer konularla ilgili konular.
Query Error : (select yazarlar.Resim,yazarlar.Baslik as yazaradsoyad,yazarlar.Eposta as yazareposta,yazilar.*,yazarlar.Baslik as yazarbaslik,MAX(yazilar.Tarih) as yazitarih from yazilar,yazarlar where yazilar.Tarih = (SELECT MAX(Tarih) FROM yazilar where yazarID=yazarlar.ID) AND yazilar.onay=1 AND yazarID=yazarlar.ID group by yazarID order by yazilar.Tarih desc limit 0,3).Expression #4 of SELECT list is not in GROUP BY clause and contains nonaggregated column 'kma0002_sys.yazilar.ID' which is not functionally dependent on columns in GROUP BY clause; this is incompatible with sql_mode=only_full_group_by