Rize'nin Robin Hood'u: Sandýkçý Þükrü

Gökhan TAÞKIRAN


19 Ocak 2015
Karadeniz halkýnýn, adaletsizlik ve haksýzlýklara karþý tavrý geçmiþten günümüze hep sert olmuþtur. Ýnsanýmýz, yapýsý gereði hep ezilenin yanýnda olmuþ, zulmedene karþý da gücü yettiðince mücadele etmiþtir.

Rizeli Eþkýya Sandýkçý Þükrü’nün hikâyesi de bunlardan biridir. Bu hikâye ayný zamanda, edebiyatýmýzýn en büyük ustalarýndan Sabahattin Ali’nin, Sinop Cezaevi’nde yatarken yazdýðý þiirlerinden biri olan "Eþkýya Dünyaya" adlý þiirine ilham kaynaðý olmuþtur.

HALDOZ’DA BAÞLAYAN EÞKIYALIK


Sandýkçý Þükrü’nün hikâyesi Haldoz’da baþlamýþtýr. Haldoz, Rize’nin þimdiki adý Portakallýk olan mahallesidir. Bir düðünde kardeþinin býçakla karnýndan yaralanmasý üzerine kendisine haber verilen Sandýkçý Þükrü, olay yerine giderek kardeþini kanlar içinde bulur ve kardeþini yaralayan Abdi Aða’nýn uþaðýný (bir anlatýma göre Abdi Aða’yý) orada vurur. Bu olay üzerine hapishaneye düþen Sandýkçý Þükrü bir süre sonra bazý arkadaþlarýyla birlikte hapishaneden kaçar ve daða çýkar.

Sandýkçý Þükrü, daða çýktýktan sonra, yönetimle iþbirliði yaparak kendisini hileyle zehirlemek isteyen biriyle karýsý Fadime’yi elinden almak isteyen baþka birini daha öldürür. Bu olaydan sonra Sandýkçý Þükrü'nün adý daha da yaygýnlaþýr.

YOKSULLARA MISIR DAÐITTIRIYOR

Sandýkçý Þükrü’nün fakirlere bir þey yapmamasý, zenginlerle mücadele etmesi yüzünden halk tarafýndan da sevilmekte ve desteklenmektedir. Bu ve benzeri erdemleri yüzünden kendisine yardým edenler çoðalýr.

Sandýkçý Þükrü’nün türküde adý geçen Perilizade adýnda zengin birine haberler göndererek, yoksullara mýsýr daðýtmasýný istediði, aksi takdirde kendisini cezalandýracaðý tehdidinde bulunduðu söylenir. Nitekim isteðini yerine getirmeyen Perilizade’nin mýsýrlarýný adamlarýna toplattýrdýðý ve yoksullara daðýttýrdýðý yaþlýlar tarafýndan anlatýlýr. Rize’nin Camiönü (Arkotil) mahallesinden Hüseyin Kutlu adýnda Sandýkçý Þükrü dönemine yetiþmiþ bir yaþlý, "Çevrede baþý belaya giren Sandýkçý’nýn yanýna geliyordu. Sandýkçý gelenleri hem koruyor, hem yardým ediyordu" demiþtir. Sandýkçý Þükrü, kardeþiyle birlikte, türküde adý geçen Urusba (þimdiki adý Uzunkaya) köyünde eski bir kahvede otururken, zaptiyeler çevresini sararlar. Zaptiye Çavuþu Abbas Çavuþ, Sandýkçý'nýn teslim olmasýný ister. Ancak Sandýkçý bunu kabul etmez ve Abbas Çavuþ'a çekip gitmelerini söyler. Zaptiye Çavuþu da bunu kabul etmeyince çatýþma çýkar. Sandýkçý ve kardeþi, Zaptiye Çavuþu ile birkaç zaptiyeyi öldürerek kaçar.

Sandýkçý Þükrü’nün bu olaydan sonra bir ara yakalanýp zincire vurularak batýya gönderildiði fakat kapatýldýðý yerden atlayýp Rizeli sandalcýlar tarafýndan kurtarýldýðý anlatýlýr. Sandýkçý Þükrü’nün Sinop Kalesi'nde tutukluyken denize atladýðý ve kurtulduðu anlaþýlmýþtýr.

KURTARDIÐI VARÝLCÝOÐLU ONU ARKADAN VURUYOR

Sandýkçý Þükrü’nün yakalanmamasý ve geçen zaman içinde daha çok halk desteði saðlamasý üzerine Trabzon Valisi Kadir Paþa önemli sayýda adam toplayarak Sandýkçý’nýn üzerine gönderir. Sandýkçý’nýn üzerine gönderilen süvariler, kolcu kayýklarýnýn Reisi Varilcioðlu Sadýk’ý da yanlarýna alýrlar. Sandýkçý Þükrü, Of ilçesinin Ýkizdere köyü yakýnlarýndaki Sanlý adlý bir mezrada, yaþlý bir kadýnýn evinde otururken ihbar edilir. Çevresi atlýlarca sarýlýr. Varilcioðlu da yanlarýndadýr. Sandýkçý Þükrü teslim olmak istemez. Fakat eskiden tanýþtýðý Varilcioðlu Sadýk, teslim olursa öldürülmeyeceðini söyleyerek onu ikna eder. Sandýkçý da buna inanarak tüfeði elinde teslim olur. Fakat Varilcioðlu ile zaptiyeler, teslim olmuþ önlerinde yürümekte olan Sandýkçý Þükrü'yü arkadan kurþunlayarak öldürürler.

Türkülerden, gövdesinin þehre getirilerek halka gösterildiði anlaþýlmaktadýr. Sandýkçý Þükrü’yü doðrudan gören ve tanýyan Refii Cevat Ulunay, ondan "Yaptýklarýna piþman olmuþ, fakat affedilmeyeceðini bildiði için teslim olmayan mert bir insan" olarak söz etmiþtir.

"ÞÜKRÝ DEDUKLERÝ BÝR MERT EÞKÝYA"

1843-1909 yýllarý arasýnda yaþamýþ Rizeli Kâhya Salih’in de Sandýkçý Þükrü’yle ilgili bir destaný bulunmaktadýr. Karadeniz þivesiyle yazýlan destanda "Þükri dedikleri bir merd eþkýya"nýn "Devlet hükümatina" kurþun attýðý için öldürüldüðü anlatýlmaktadýr.

Sabahattin Ali’nin, Sinop Cezaevi’nde yatarken yazdýðý ve Edip Akbayram, Zülfü Livaneli, Selda Baðcan gibi birçok deðerli sanatçýnýn yorumladýðý "Eþkýya Dünyaya Hükümdar olmaz" türküsünün sözleri ise þöyledir:

Sene 1341 nefsime uydum
Sebep oldu þeytan bir cana kýydým
Katil defterine adýmý koydum
Eþkiya dünyaya hükümdar olmaz

Sen üzülme anam dertlerim çoktur
Çektiðin çilenin hesabý yoktur
Yiðitlik yolunda üstüme yoktur
Eþkiya dünyaya hükümdar olmaz

Çok zamandýr çektim kahrý zindaný
Bize de mesken oldu Sinop’un haný
Firar etmeyilen buldum âmâný
Eþkiya dünyaya hükümdar olmaz

Sinop kalesinden uçtum denize
Tam üç gün üç gece göründü Rize
Karþýki daðlardan gel oldu bize
Eþkiya dünyaya hükümdar olmaz

Bir yanýmý sardý müfreze kolu
Bir yanýmý sardý Varilcioðlu
Beþ yüz atlý ile kestiler yolu
Eþkiya dünyaya hükümdar olmaz

"VELA YOKUÞUNDA SÝPERE YATTIM"


Sandýkçý Þükrü öldürülünce, Rize’deki Þeyh Camii’nin yanýna gömüldüðü fakat daha sonra kýz kardeþi tarafýndan mezar yerinin deðiþtirildiði rivayet edilmektedir. Mezar yeri hala tam olarak bilinmemektedir.

Aradan geçen yýllar boyunca Rizeliler Sandýkçý Þükrü’yü hiç unutmadý, adý hep yaþatýldý. Yöre halký çocuklarýný, Sandýkçý Þükrü’nün hikâyeleriyle büyüttü. Adýna nice türküler yazýldý. Bu türkülerden biri de þöyledir:

Vela yokuþunda sipere yattým
Ordan hükümete çok kurþun attým
Arpayý buðdayý halka daðýttým
Puþtluklan vuruldum ona yanarým

Vela’dan yürüdüm karakýþ ayý
Havasý çok yaðar döker borayý
Hükümet arkamdan izim arayý
Bir saat bir yere kayýdým olmaz

Bir ihtiyar nineye misafir oldum
Nine yaktý ateþi etti raðbeti
Kýzdýrdým gövdemi buldum rahatý
Sýcak çorba oldu þeker þerbeti

Kaynak :
 
 
Yorum Ekleyin
Baþlýk: *
Yorum:
Güvenlik Kodu:
 

ÇOK OKUNANLAR

En Çok Okunan Haberler

KÖÞE YAZARLARI

Gündem ve diðer konularla ilgili konular.

Query Error : (select yazarlar.Resim,yazarlar.Baslik as yazaradsoyad,yazarlar.Eposta as yazareposta,yazilar.*,yazarlar.Baslik as yazarbaslik,MAX(yazilar.Tarih) as yazitarih from yazilar,yazarlar where yazilar.Tarih = (SELECT MAX(Tarih) FROM yazilar where yazarID=yazarlar.ID) AND yazilar.onay=1 AND yazarID=yazarlar.ID group by yazarID order by yazilar.Tarih desc limit 0,3).Expression #4 of SELECT list is not in GROUP BY clause and contains nonaggregated column 'kma0002_sys.yazilar.ID' which is not functionally dependent on columns in GROUP BY clause; this is incompatible with sql_mode=only_full_group_by