Sarýkamýþ Þehitlerinin 100.Yýlý
Bayram Ali KAVALCI
31 Aralýk 2014
Yavuz ve Midilli olayý ile 1'nci Dünya Harbi'ne katýlýþýmýzla, 1 Kasým 1914 tarihinden itibaren Rus-Kafkas ordusu Türk hududuna taarruza baþladý. Türk ve Rus ordularý arasýnda 22 Kasým 1914'e kadar süren devre içerisinde Köprüköy ve Azap muharebeleri cereyan etmiþ olup ileri geri hareketler halinde geçen bu muharebeler iki taraf için de kesin sonuçlu olmamýþtýr. Sarýkamýþ harekatýnýn izahýna geçmeden önce; bu harekatýn cereyan ettiði harekat bölgesindeki arazinin yapýsýný, her iki tarafýn lojistik durumu ve tertibatýný incelemekte fayda vardýr.
Arazinin genel yapýsý þu þekildedir: Bölgedeki en önemli mihver; Kuzeyde Allahuekber Daðlarý ve Çakýrbaba Daðý ile Güneyde Aras Karasu silsilesi ile sýnýrlanmýþ olan Erzurum-Sarýkamýþ-Kars mihveridir. Kýþ þartlarý da dikkate alýndýðýnda Rus kuvvetlerinin kuzey yanlarýný dayadýðý bu bölgeden herhangi bir Türk taarruzu beklenmemesine neden olan arazi kesimi ise Allahuekber Daðlarý ve Batýya uzantýsý olan Çakýrbaba daðýdýr. Kýþ þartlarý da dikkate alýndýðýnda bu sarp arazi kesimi Ruslara Kuzey yanlarýnýn emniyetli olduðu düþüncesini vermiþtir. Kuzeyde çevirme harekatý ile baskýn saðlanabilecek yaklaþma istikameti Erzurum-Tortum-Kale Boðazý-Oltu-Penek-Kosor, Boðazý-Sarýkamýþ mihveridir. Bu mihverin en büyük mahzuru Allahuekber daðlarýnýn aþýlmasýdýr. Diðer istikamet ise Kosa-Partonos-Çakýrbaba Daðý üzerinden geçerek bardýz Sarýkamýþ'a uzanan yaya piyade, yük taþýyan hayvan ve dað topçusunun geçiþine elveriþli olan yoldur. Bu istikametler kýþ þartlarýnda özel eðitime ve teçhizata sahip olmayan hiçbir birliðin bir çevirme manevrasýna dayanamayacaðý istikametlerdir.
Bu þartlarda Türk ordusunun lojistik destek ve teçhizat durumuna bakýlacak olursa; Türk ordusunun Balkan harbindeki kayýplarý bile henüz tamamlanamamýþtý. Teçhizat ve donatým kýþ þartlarýna uygun deðildi. Birliklerin çoðunun üzerinde yazlýk elbise vardý. Üstelik denetlemelerde baþka birliklerden teçhizat alýnýyor, birlikler komutanlara eksiksiz olarak gösterilmeye çalýþýlýyordu. Lojistik desteðe gelince, ordu için 88.000 ton hububat gerekli iken elde 1250 ton hububat vardý. Dolayýsýyla askerler baþlangýçtan itibaren hamur yemeye mahkum edilecekti. Bunun dýþýnda Erzurum'da bile cepheye erzak nakleden kollar ancak 6-8 günde varabiliyordu. Rus ordusu ise, silah ve teçhizat bakýmýndan daha üstün olup lojistik destek durumu iyiydi.
Taraflarýn kuvveti ise þu þekildedir: Her iki tarafýn muharebeden önceki tertibatý þu þekildeydi: Enver Paþa ve Gnkur. II. nci Bþk. Albay Hafýz Hakký Bey her ne pahasýna olursa olsun Ruslara süratle bir darbe indirmek ve yeni bir tanenberg yaratmak düþüncesindeydi. Rus Kafkas ordusunun zayýf ve özellikle çevirme manevralarýna karþý çok hassas olduðu hakkýnda edinilen kanaatle, kuzeyden kuþatýcý bir manevra yapýlmasýna karar vermiþlerdir. Plana göre, 11.nci Kor. ve 2.nci nizamiye süvari tümeni düþmaný cepheden tespit edecek, 9.ncu Kor. Çatak-Pitkir hattýn dan kötek istikametinde, l0.ncu Kor. oltu üzerinden, Kor.k.lýðýna getirilen Albay Hafýz Hakký Beyin 9.ncu Kor.nun Bardýz istikametine yürümesi, müteakiben 9.ncu ve l0.ncu Kor.larýn Sarýkamýþ Selim-Sarýkamýþ hattýna ilerlemesini ve geniþ bir çevirme ile Kars yolunu kesmeyi içeren teklifi ve muharebenin cereyaný esnasýndaki icraatý ile ordu en az 15 km. daha doðuya ve uzaða kaydýrýlmýþ ve ordu karlý Allahuekber daðlarýnda harekatý icraya zorlanmýþtýr. 3.ncü Kor. K. Hasan Ýzzet Paþa ve Kor. K.larý; 1. Hareket kabiliyetinden mahrumiyet, 2. Teçhizat ve ikmal maddelerinin noksanlýðý, 3. Dað yollarýnýn karla kaplý olmasýdýr.
Nedenleriyle, yapýlacak harekatýn neticesinin karanlýk olduðu, baþarýsýzlýk halinde durumun çok kötü olacaðý, kýþ taarruzunun yapýlamayacaðý düþüncesini taþýdýklarý için, harekat öncesinde Enver Paþa tarafýndan görevlerinden alýnmýþlardýr. Enver Paþa'nýn bizzat emir komuta ettiði harekat þu þekilde cereyan etmiþtir. Birinci gün (22 Aralýk 1914) :ikinci Kor. cephaneden taarruz ederken, 9.ncu Kor. Lafsor'a kadar uzanan ilk hedeflerini ele geçirdi. l0.ncu Kor. zorlukla Oltu batýsý-Narman hattýna ulaþabildi. Ýkinci gün (23 Aralýk 1914) : Düþmanýn 4 P.A. ile yapmýþ olduðu karþý taarruza karþý, 2.nci Kor.K. tüm kuvvetini mu harebeye soktu. Bu esnada 9.ncu Kor. Çatak Pitkir hattýna vardý. 9.ncu Kor. birliklerine ikmalini mahallinden yapmalarý, ve cephaneyi idareli kullanmalarý emredildi. Diðer taraftan, sahra toplarýndan bazýlarý da aþýrý soðuk ve kýþ þartlarý nedeniyle ileri götürülemiyordu. Böylece harekatýn ikinci günü, ikmal ve ulaþtýrma güçlükleri baþlamýþ bulunuyordu. l0.ncu Kor.K. çok soðuk ve karlý hava þartlarý altýnda yolsuz arazide gece ve gündüz yürüyerek, insanüstü bir gayretle Oltu'yu ele geçirmeyi baþardý. Üçüncü gün (24 Aralýk 1914): 2.nci Kor. cephesinde düþman karþý taarruzlarý devam etti. 9.ncu Kor. Bardiz'e vardý. 10.ncu Kor.30 ve 31.nci tümenleri ile kosor istikametinde stomin tugayýnýn peþine takýlmasý, bir tümeni ile Bardiz'a ilerlemesi emredildi. Bu Kor.nun büyük kýsmý ile kosor istikametinde geniþ bir kuþatmaya giriþmesi kesin sonuç yerinde üstün muharebe gücü toplanmamasýna ve geç kalýnmasýna ve netice olarak Sarýkamýþ felaketine neden olmuþtur. Dördüncü gün (25 Aralýk 1914) : Düþman 2.nci Kor. cephesinde Sarýkamýþ'a doðru kuvvet çekmeye baþladý. Çünkü 11.nci Kor. bu kuvveti tespit edememekteydi. 9.ncu Kor. ikmal ve ulaþtýrma zorluklarý nedeniyle döküntü haline gelmekteydi. Sahra toplarýný dahi yollarda býrakmýþtýr. Enver Paþanýn 10.ncu Kor.nun kosor istikametinde ilerlediðinden haberi olmadýðý gibi, ayný günün akþamý Kor.nun Beyköy hattýnda olacaðýný beklemekteydi. Oysa 10.ncu Kor. Kosor'dan Beyköy'e inebilmek için 3000m. yüksekliðindeki yolsuz bir kar çölü olan Allahüekber daðlarýný aþmakla meþguldü. 9.ncu Kor.nun tek baþýna Sarýkamýþ'a müteaddit taarruzlarý baþarýsýzlýkla sonuçlandý. Büyük kayýplar verilmiþ ve 9.ncu Kor.nun mevcudu azalmýþtý. Sonunda Enver Paþa taarruzun 9.ncu ve 10.ncu Kor.larca müþtereken yapýlmasýný ve bunun içinde 9.ncu Kor.nun 10.ncu Kor.yu beklemesine karar verdi. 10.ncu Kor. Allahüekber daðlarýnda erimiþ durumdaydý. Taburlarýn mevcudu 150-200 kiþiye inmiþti. Enver Paþa'nýn 10.ncu Kor.nun felaketli halinden haberi yoktu. 29 Aralýk'ta 9.ncu ve l0.ncu Kor.larla yapýlan taarruzlar 3 Ocak 1915'e kadar devam etti. 9.ncu Kor.nun 450, 10.ncu Kor.nun 1500-2000 kiþilik bir kuvveti kalmýþtý. Rus karþý taarruzunun baþlamasýyla ordu ilk çýkýþ üslerine geri alýnmýþtýr.
Ülkemizin yaþadýðý ve bu yýl bir asrý bulan en acýklý beyaz dramda olan Sarýkamýþ'ta þehit düþen binlerce Mehmetçiklerimizin ruhlarý þad, mekanlarý cennet olsun.
Sarýkamýþ yolu,dönüþ yok burdan.
Kaçmadý hiç kimse tipiden kardan.
Ayrýldý yiðitler anadan,yardan.
Gideni bir daha gören olmadý.
Kaçmadý hiç kimse tipiden kardan.
Ayrýldý yiðitler anadan,yardan.
Gideni bir daha gören olmadý.
Kaynak : Kars Valiliði
Yorum Ekleyin
KÖÞE YAZARLARI
Gündem ve diðer konularla ilgili konular.
Query Error : (select yazarlar.Resim,yazarlar.Baslik as yazaradsoyad,yazarlar.Eposta as yazareposta,yazilar.*,yazarlar.Baslik as yazarbaslik,MAX(yazilar.Tarih) as yazitarih from yazilar,yazarlar where yazilar.Tarih = (SELECT MAX(Tarih) FROM yazilar where yazarID=yazarlar.ID) AND yazilar.onay=1 AND yazarID=yazarlar.ID group by yazarID order by yazilar.Tarih desc limit 0,3).Expression #4 of SELECT list is not in GROUP BY clause and contains nonaggregated column 'kma0002_sys.yazilar.ID' which is not functionally dependent on columns in GROUP BY clause; this is incompatible with sql_mode=only_full_group_by